εταιρεία

(Νομ.). Σύμφωνα με τον ελληνικό Aστικό Kώδικα (Α.Κ.) είναι μια ιδιότυπη αμφοτεροβαρής σύμβαση, με την οποία δύο ή περισσότερα πρόσωπα αναλαμβάνουν μεταξύ τους την υποχρέωση να επιδιώξουν ένα κοινό σκοπό, καταβάλλοντας ίσες –αν δεν έχει οριστεί διαφορετικά προς το μέγεθος– εισφορές. Ο ορισμός αυτός καλύπτει τις απλές αστικές ε. που δεν είναι νομικά πρόσωπα, τις αστικές ε. οικονομικού περιεχόμενου με νομική προσωπικότητα, τα σωματεία και (συμπληρωματικά) τις εμπορικές ε. Κοινό γνώρισμα όλων αυτών των προσωπικών ενώσεων είναι ότι αποτελούν σύνθεση συμφερόντων που συγκλίνουν προς έναν κοινό σκοπό, ο οποίος μπορεί να είναι ηθικός, θρησκευτικός, πολιτικός, ή καθαρά κερδοσκοπικός. Η ύπαρξη του κοινού σκοπού υπογραμμίζει τον ιδιαίτερο νομικό χαρακτήρα της ε. και τη διακρίνει από την κοινωνία, την εντολή ή οποιαδήποτε άλλη ενοχική σύμβαση. Η ε., εκτός από τον χαρακτήρα της ως σύμβαση του αστικού (ενοχικού) δικαίου, αποτελεί έκφραση και του ατομικού δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι, που αναφέρεται στο Σύνταγμα του 1975, καθώς και στα προηγούμενα ελληνικά συντάγματα. Σύμφωνα με τον προσωπικό και εμπιστευτικό χαρακτήρα της ε., μεγάλο μέρος του νομικού της καθεστώτος αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και συνεπώς ρυθμίζεται από τις ιδιαίτερες συμφωνίες των συνεταίρων. Πολλά όμως θέματα ρυθμίζονται απευθείας από τον νόμο· η ρύθμιση αυτή γίνεται πιο μεγάλη και εντατική όσο προχωρούμε προς τις σύγχρονες μορφές ε., που αντίστροφα αποκτούν μεγαλύτερη οικονομική ευκινησία και περισσότερο απρόσωπο χαρακτήρα. Ο A.K. ρυθμίζει θεμελιακά τις σχέσεις και τα δικαιώματα των συνεταίρων σχετικά με τη διαχείριση, τον έλεγχο των εργασιών, τη συμμετοχή στα κέρδη και στις ζημίες, που αν δεν ορίζεται διαφορετικά από ειδική διάταξη νόμου ή από τις συμφωνίες των συμβαλλόμενων, γίνεται κατά ίσα μέρη. Την ίδια ελαστικότητα έχουν και οι κανόνες που αφορούν την εκπροσώπηση της ε. – εκτός αν η ε. είναι νομικό πρόσωπο, οπότε εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις του A.K. Οι εταιρικές υποχρεώσεις βαρύνουν όλους τους συνεταίρους ανάλογα με τις μερίδες τους ή το νομικό πρόσωπο της ε. εφόσον η ε. ενέχει τον χαρακτήρα αυτό. Αν η ε. έχει συσταθεί για ορισμένο χρόνο, διαλύεται με την παρέλευση αυτού του χρόνου· αν δεν έχει συμφωνηθεί ως αόριστης διάρκειας, διαλύεται οποτεδήποτε με την καταγγελία ενός από τους συνέταιρους. Η ε. διαλύεται επίσης είτε γιατί πραγματοποιήθηκε ο σκοπός της είτε γιατί έγινε απραγματοποίητος, καθώς και με τον θάνατο ενός συνεταίρου ή την πτώχευση ή απαγόρευσή του· οι λοιποί όμως συνέταιροι και οι κληρονόμοι του αποθανόντος έχουν την ευχέρεια να συνεχίσουν την ε. Ο A.K. προβλέπει τη σιωπηρή ανανέωση της ε. ή τη συνέχισή της για σπουδαίο λόγο και μετά τη διάλυση, καθώς και την περίπτωση που η διαχείριση συνεχιστεί. Η ε. λογίζεται ότι εξακολουθεί και μετά τη λύση της ως προς την εκκαθάριση. Η διανομή της εταιρικής περιουσίας γίνεται μετά την εξόφληση των υποχρεώσεων. Ιδιαίτερα είδη ε. είναι, εκτός από τις προαναφερθείσες κατηγορίες, η καθολική ε. (societas omnium bonorum) που περιλαμβάνει ολόκληρη την τωρινή και τη μελλοντική περιουσία των συνεταίρων, και η παρακοινωνία, στην οποία ένας από τους συνέταιρους συνδέει τρίτο πρόσωπο προς τα συμφέροντα της μερίδας του, χωρίς αυτός ο τρίτος να γίνεται συνεταίρος και των άλλων μερίδων. Η σπουδαιότερη όμως κατηγορία ε. είναι οι εμπορικές. Οι εμπορικές ε. αποτελούν ιδιαίτερο είδος προσωπικών ενώσεων οι οποίες έχουν κατά κανόνα –με εξαίρεση τη συμπλοιοκτησία και την αφανή ε.– ιδιαίτερη νομική προσωπικότητα και επιδιώκουν το κέρδος. Οι εμπορικές ε. ρυθμίζονται συνεπώς από τις διατάξεις του Eμπορικού Nόμου συμπληρωμένες (όπου αυτό είναι αναγκαίο) από τις διατάξεις του A.K. περί ε. και νομικών προσώπων. Ο Εμπορικός Νόμος διακρίνει τέσσερα είδη ε.: τις ομόρρυθμες, τις ετερόρρυθμες, τις ανώνυμες μετοχικές, ενώ προστέθηκαν με νεότερο νόμο οι ε. περιορισμένης ευθύνης (ΕΠΕ). Βασικό κριτήριο για τη διάκριση των διαφόρων ειδών ε. είναι η οργάνωση της ευθύνης απέναντι σε τρίτους. Στις ομόρρυθμες ε. όλοι οι συνέταιροι (καθώς και το νομικό πρόσωπο της ε.) ευθύνονται αλληλέγγυα εις ολόκληρον για τις υποχρεώσεις που αναλήφθηκαν νόμιμα από την ε., έστω και αν αυτό έγινε με την υπογραφή ενός και μόνο από τους συνέταιρους (αλλά στο όνομα της ε.). Στην περίπτωση των ετερόρρυθμων ε. ο ετερόρρυθμος συνεταίρος, το όνομα του οποίου δεν αναγράφεται στην εταιρική επωνυμία, ευθύνεται έως το ποσό που κατέβαλε ή όφειλε να καταβάλει ως εταιρική εισφορά (εκτός αν έκανε πράξεις διαχείρισης, οπότε ευθύνεται ως ομόρρυθμος συνεταίρος). Για τη σύσταση των ομόρρυθμων και ετερόρρυθμων ε. απαιτείται απλή έγγραφη διατύπωση. Για τη σύσταση όμως ΕΠΕ απαιτείται και συμβολαιογραφικό έγγραφο και ιδιαίτεροι τύποι δημοσιότητας, εξαιτίας της ιδιάζουσας σημασίας του είδους αυτού της ε. Πραγματικά, μετά την εκπλήρωση των προϋποθέσεων αυτών η ΕΠΕ (που είναι κατά νόμο πάντοτε εμπορική και όταν ο σκοπός της δεν είναι εμπορική επιχείρηση) αποκτά ιδιαίτερη νομική προσωπικότητα που αναλαμβάνει εφεξής το σύνολο των εταιρικών ευθυνών. Συνεπώς, η ΕΠΕ αποτελεί το ενδιάμεσο είδος μεταξύ ετερόρρυθμων και ανώνυμων ε. Για την ΕΠΕ ο νόμος απαιτεί ορισμένο ποσό κεφαλαίου που θα καταβληθεί κατά την κατάρτιση της σύμβασης. Εξάλλου, η διοίκηση αυτών των ε. ασκείται από τη γενική συνέλευση, στην οποία ο νόμος αναθέτει όλες τις σημαντικές αποφασιστικές αρμοδιότητες (όπως η αύξηση κεφαλαίου, η τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης, η τροποποίηση του καταστατικού, η έγκριση του ισολογισμού, η διανομή κερδών κλπ.), ενώ η διαχείριση και η εκπροσώπηση της ε. έχουν ανατεθεί είτε στους συνέταιρους συλλογικά, είτε σε διαχειριστές. Αντίθετα προς την ε. του A.K., τα εταιρικά μερίδια στις ΕΠΕ μεταβιβάζονται με διάφορους περιορισμούς. Τα μερίδια όμως αυτά δεν μπορούν να πάρουν μορφή μετοχών όπως στις μετοχικές ε. Ο νόμος προνοεί, τέλος, για τη μετατροπή ανώνυμων, ομόρρυθμων και ετερόρρυθμων ε. σε ΕΠΕ. Ανώνυμη Ε. (Α.Ε.). Η A.E. είναι και αυτή εμπορική, ανεξάρτητα από τον σκοπό της. Η εμπορικότητά της δηλαδή, όπως και στην περίπτωση της ΕΠΕ, καθορίζεται από τον νόμο και όχι από τις επιδιώξεις της. Έχει ιδιαίτερη επωνυμία, ανάλογη προς το περιεχόμενό της – στην οποία μπορεί να περιέχεται και το όνομα του ιδρυτή ή άλλου φυσικού προσώπου, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνονται και οι λέξεις Ανώνυμη Ε. Η μεγάλη οικονομική σημασία της A.E., εξαιτίας των δυνατοτήτων που προσφέρει στη συγκέντρωση κεφαλαίων, συνέβαλε στη μεγάλη εξάπλωσή της αλλά και στην παράλληλη ανάπτυξη του δικαίου των A.E. Τις αρχικές διατάξεις του Eμπορικού Nόμου, που ήταν μάλλον συνοπτικές και παρέπεμπαν στις ιδιαίτερες συμφωνίες των συνεταίρων, βελτίωσαν νεότεροι νόμοι. Ειδικότερες διατάξεις ισχύουν ως προς τις ανώνυμες ασφαλιστικές ε., τις ανώνυμες τραπεζικές ε., τη λειτουργία και τον έλεγχο τραπεζών, καθώς και τη συγχώνευση ανωνύμων τραπεζικών εταιρειών. Η A.E. διακρίνεται από τις ομόρρυθμες και ετερόρρυθμες ε. από το γεγονός ότι όλοι οι συνέταιροι ευθύνονται έως το ποσό της εισφοράς τους, για την οποία χορηγείται ανώνυμο αποδεικτικό (μετοχή) και του οποίου η μεταβίβαση είναι ελεύθερη. Σε ορισμένες A.E. (τραπεζικές, ασφαλιστικές, σιδηροδρομικές και αεροπορικές, ηλεκτρισμού, ύδρευσης και αποχέτευσης, τηλεπικοινωνιών, ραδιοφωνίας και κατασκευής πολεμικού υλικού) οι μετοχές είναι ονομαστικές. Οι τελευταίες μεταβιβάζονται με εγγραφή στα βιβλία της ε. και έκδοση νέου τίτλου. Μεταγενέστερη νομοθεσία, σχετική με τις επενδύσεις οικονομικής ανάπτυξης, δημιούργησε μια ειδική κατηγορία δεσμευμένων ονομαστικών μετοχών, που η μεταβίβασή τους απαιτεί έγκριση της ε. Ένα άλλο διακριτικό γνώρισμα της A.E. είναι ότι διαθέτει ιδιαίτερα όργανα διοίκησης, των οποίων οι υποχρεώσεις είναι ανεξάρτητες από τις εταιρικές υποχρεώσεις και ευθύνες. Τέλος, η λειτουργία των A.E. υπόκειται σε ειδική κρατική εποπτεία. Για τη σύσταση A.E. απαιτείται όχι μόνο έγγραφος τύπος, αλλά και εγκριτική πράξη του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, η οποία και δημοσιεύεται. Για τη σύστασή της απαιτείται η καταβολή κατωτάτου ορίου μετοχικού κεφαλαίου, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου στην εποχή της σύστασής της. Επιτρέπεται –αλλά με ιδιαίτερα λεπτομερείς διατυπώσεις– και η καταβολή μέρους του αρχικού κεφαλαίου, καθώς και η μείωση ή η αύξηση του εταιρικού κεφαλαίου· εξάλλου, έχει οριστεί από τον νόμο κατώτατο όριο ονομαστικής αξίας της μετοχής. Εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις (απόσβεση ή μείωση κεφαλαίου, αναγκαστική εκτέλεση, απόκτηση με εντολή τρίτων από τραπεζικές A.E.), απαγορεύεται στην A.E. vα αποκτήσει τις μετοχές της. Σχετική απαγόρευση –με ελάχιστες εξαιρέσεις– ισχύει και για τη λήψη από μέρους της A.E. των μετοχών της ή μετοχών εξαρτημένης ε. ως ενεχύρου. Οι απαγορεύσεις αυτές αποβλέπουν στην παρεμπόδιση σύστασης εικονικών A.E. Εξαιτίας της μεγάλης οικονομικής σημασίας αλλά και των κινδύνων που παρουσιάζουν οι A.E. για την αποταμίευση και το κοινωνικό σύνολο, ο νομοθέτης θέσπισε λεπτομερείς διατάξεις αυστηρού δικαίου ως προς την οικονομική λειτουργία των A.E. Προνόησε ειδικότερα για τη διενέργεια απογραφής κατά την έναρξη της λειτουργίας της ε. και κατά το τέλος της εταιρικής χρήσης, καθόρισε τον τρόπο σύνταξης του ισολογισμού και έκανε υποχρεωτική την υποβολή του στο υπουργείο Εμπορίου (Ανάπτυξης)· επίσης και τη δημοσίευση των λογιστικών καταστάσεων. Έκανε επίσης υποχρεωτικό τον σχηματισμό αποθεματικού από το 1/20 των καθαρών κερδών και προέβλεψε για την κράτηση μερίσματος του εταιρικού κεφαλαίου που έχει καταβληθεί, πριν από τη διανομή κερδών. Θέσπισε, τέλος, τον έλεγχο του ισολογισμού από ειδικούς ελεγκτές ανώνυμων ε. ή από ορκωτούς λογιστές. Ιδιοτυπίες παρουσιάζει και η διοίκηση των A.E. Ανώτατο όργανο της ε. είναι η γενική συνέλευση των μετόχων. Συγκαλείται –με ειδικούς όρους δημοσιότητας– τουλάχιστον μία φορά για κάθε εταιρική χρήση και βρίσκεται σε απαρτία με τη συμμετοχή των κατόχων του 1/5 του κεφαλαίου που έχει καταβληθεί. Στην αποκλειστική αρμοδιότητα της συνέλευσης υπάγονται οι τροποποιήσεις του καταστατικού της ε., η έγκριση του ισολογισμού, η διάθεση των κερδών, η έκδοση δανείων, η διάλυση, συγχώνευση ή παράταση της ε., ο διορισμός εκκαθαριστών κλπ. Την ε. εκπροσωπεί το διοικητικό συμβούλιο, που εκλέγεται από τη γενική συνέλευση, εκτός από έναν αριθμό συμβούλων (έως το 1/3), που μπορούν, αν το προβλέψει το καταστατικό, να υποδειχθούν από ορισμένους μετόχους. Οι σύμβουλοι είναι επανεκλέξιμοι. Οφείλουν να είναι εχέμυθοι και να πειθαρχούν σε περιορισμούς που τους απαγορεύουν την άσκηση παράλληλων επιχειρηματικών απασχολήσεων. Οι σύμβουλοι ευθύνονται για κάθε πταίσμα, εκτός αν αποδείξουν ότι είχαν ενεργήσει ως συνετοί οικογενειάρχες ή σύμφωνα με τις νόμιμες αποφάσεις της γενικής συνέλευσης. Καίριο ρόλο στις σύγχρονες A.E. παίζουν και τα ανώτατα διοικητικά και τεχνικά στελέχη των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα ο γενικός διευθυντής ή διευθύνων σύμβουλος. Από την γενική συνέλευση εκλέγεται το διοικητικό συμβούλιο, το οποίο εκπροσωπεί την εταιρεία· στη φωτογραφία, γενική συνέλευση του ΟΤΕ (φωτ. ΑΠΕ). Οι εταιρείες που εισάγονται στο χρηματιστήριο αξιοποιούν τα χρήματα των επενδυτών αναπτύσσοντας τον κύκλο των εργασιών τους. Σημαντικό ρόλο στις μεγάλες ανώνυμες εταιρείες παίζουν και τα ανώτατα διοικητικά και τεχνικά στελέχη των επιχειρήσεων και κυρίως ο γενικός διευθυντής ή ο διευθύνων σύμβουλος (φωτ. ΑΠΕ). Η γενική συνέλευση μιας εταιρείας αποτελεί το ανώτατο όργανο της. Στιγμιότυπο από γενική συνέλευση της Εθνικής Τράπεζας (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

και εταιρία, η (ΑΜ ἑταιρεία και ἑταιρία, Α ιων. τ. ἑταιρηΐη)

σύλλογος, κοινοπραξία, όμιλος ανθρώπων που αποτελούν σύνδεσμο για κάποιο σκοπό (α. «Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών» β. «Φιλική Εταιρεία»)

νεοελλ.

1. (νομ.) η σύμβαση με την οποία δύο ή περισσότερα πρόσωπα υποχρεώνονται αμοιβαία για την επιδίωξη κοινού σκοπού, και ιδιαίτερα οικονομικού, με κοινές εισφορές (α. «αστική εταιρεία» β. «εμπορική εταιρεία»)

2. μαθ. φρ. «η μέθοδος τής εταιρείας» — ο τρόπος με τον οποίο υπολογίζεται το μερίδιο τού κέρδους ή τής ζημιάς που αναλογεί σε καθέναν από τους συνεταίρους, ανάλογα με το κεφάλαιο που έχει καταβάλει ο καθένας από αυτούς και τον χρόνο που παρέμεινε στην επιχείρηση

μσν.

(στο Βυζάντιο)

1. σώμα τής αυτοκρατορικής φρουράς που αποτελούσαν κυρίως ξένοι

2. σώμα ξένων μισθοφόρων που υπηρετούσαν στον βυζαντινό στρατό

αρχ.

1. φιλική σχέση, φιλία, συντροφιά

2. (στην αρχ. Αθήνα) πολιτικός σύλλογος με φατριαστικούς σκοπούς

3. η πληρωμένη πορνεία, ασελγής, πορνική ζωή

4. (για ζώα) αγέλη («οἱ βόες νέμονται καθ' ἑταιρείας» — τα βόδια βόσκουν σε αγέλες)

5. θρησκευτικός θίασος, σύλλογος.

[ΕΤΥΜΟΛ. εταιρεία < εταιρείος*

η γραφή με -ει-, η οποία θεωρείται και ορθότερη, δικαιολογείται από την προέλευση τής λ. ως ουσιαστικοποιημένου θηλ. τού αρχ. επιθ. εταιρείος. Η γραφή σε -ία προϋποθέτει παραγωγή τής λ. από το εταίρος (εταίρος > εταιρία)

πρβλ. κακός > κακία].